معمار واژه‌ها

نوشته‌ی رز عیسی

محمد احصایی استاد خطاطی، طراحی و نقاشی است. او خط فارسی، نوشته‌های انبوه و درهم‌پیچیده، طراحی گرافیک و انتزاع مدرنیستی را به هم می‌آمیزد. بیش از پنج دهه است که موضوع اصلی کار او معماری محض حروف فارسی و، بنابراین، شعر بصری است.

احصایی در سال ۱۳۱۸ در قزوین، یکی از پایتخت‌های کهن ایران در عصر صفوی، به دنیا آمد و در سال ۱۳۴۵ برای یادگیری هنرهای زیبا و خوشنویسی سنتی به دانشگاه تهران رفت. در سال ۱۳۵۰ در آنجا مشغول به تدریس شد. چیزی نگذشت که در سال ۱۳۵۳ در تهران و پاریس نمایشگاه برپا کرد؛ در این دوران هنر و هنرمندان ایرانی توجه غرب را جلب کرده بودند. از آن زمان تا کنون، آثار او همواره در عرصه‌های بین‌المللی حضور داشته است.

بوم‌های بزرگ مشهور او، «نقاشی خط»، معمولاً حروفی با رنگ‌های تند را بر پس‌زمینه‌های تک‌رنگ به تصویر می‌کشند. ولی آثاری که اینجا ارائه شده‌اند ترکیب‌هایی دورنگ و سیاه و سفید هستند از واژه‌هایی که به هیئت تصویر، سمبل و متن درآمده‌اند. آن‌ها، با بازی با نسبت‌ها و مقیاس‌ها، گویی قدرت بی‌همتای خطاطی سنتی را به رخ می‌کشند.

آثار احصایی جنبه‌ای مذهبی و عرفانی دارند. این بعد در آثار خطاطی سنتی او، که اغلب ابعاد کوچک‌تری دارند یا روی کاغذ تصویر شده‌اند به‌وضوح آشکار است، مثلاً در مجموعه‌ی الله؛ یا در آثار سفارشی بزرگ او روی سفال، همانند آثاری که زینت‌بخش سفارت ایران در ابوظبی هستند. اما بعدی غیرمذهبی نیز در آثار او به چشم می‌خورد؛ پیچ‌وتاب دادن و پیکرتراشی مدرنیستی با حروف؛ همچون صورت‌های متعدد «محبت» یا «باران در گندمزار»، عباراتی الهام‌گرفته از اشعار مولانا، حافظ، سعدی و خیام.

برداشت پویای احصایی از سنت هنر گرافیک، بداهه‌پردازی‌های او با حروف متقارن و نامتقارن، متون بزرگ‌نمایی‌شده و پرعظمتش، حروف درهم‌بافته‌اش که شکلی ناخوانا پیدا می‌کنند – همه در ستایش انحنای شاعرانه‌ی حروف هستند، پیچیده و در عین حال ساده.

او زبان بصری بی‌مانندی دارد؛ از طریق بزرگ‌نمایی، تکرار و کنتراست به همه‌ی آثارش استواری معماری و در عین حال جذابیتی دکوراتیو می‌بخشد. زبان در دستان ماهر احصایی رسانه‌ی بصری بازیگوشی است. او در توانایی تلفیق احاطه‌ی کاملش به خطاطی سنتی، ریتم‌های نسخ شکسته و نیز خط نستعلیق و جلب دراماتیک کنتراست بصری کم‌رقیب یا شاید بی‌رقیب است. این‌چنین است که به رفت‌وبرگشت روان و یکدستی بین امر کهن و مدرن می‌رسد. ما با هنرمندی مواجهیم که بینش جدیدی به هنر غنایی ایرانی بخشیده است.

^{رُز عیسی نمایشگاه‌گردان، نویسنده و تهیه‌کننده است. بیش از سی سال است که هنرهای تجسمی و سینمای دنیای عرب و ایران در بریتانیا ارائه می‌کند. او از دهه‌ی ۱۹۸۰ در لندن زندگی می‌کند و آثار هنرمندان نوپا و جاافتاده را عرضه می‌کند، با مؤسسات دولتی و خصوصی در سراسر جهان نمایشگاه برگزار می‌کند و انتشاراتی را می‌گرداند. از طریق برگزاری نمایشگاه‌ها و فستیوال‌های فیلم متعدد، بسیاری از هنرمندان خاورمیانه و شمال افریقا را به مخاطبان غربی معرفی کرد که اکنون در عرصه‌های بین‌المللی شناخته‌شده‌تر هستند.}